Impact van de coronacrisis op de arbeidsmarkt in Haaglanden
Het is duidelijk dat het coronavirus sinds het voorjaar van 2020 een enorme impact heeft op onze hele samenleving. Maar wat zijn de gevolgen van de coronacrisis op de arbeidsmarkt in de regio Haaglanden? In deze verkenning vergelijken we de huidige arbeidsmarktsituatie in Haaglanden met die van het 4e kwartaal van 2019. Deze vergelijking leert ons dat het effect op de arbeidsmarkt veel beperkter is dan eerder werd verwacht. De werkloosheid en het aantal faillissementen namen nauwelijks toe. De NOW-regelingen zijn wat dat betreft een groot succes. De gunstige arbeidsmarktsituatie brengt echter nieuwe vraagstukken met zich mee. Bedrijven geven aan dat arbeidsmarktkrapte momenteel de grootste uitdaging vormt. Het is dan ook belangrijk het talent in de regio optimaal te benutten.
Belangrijkste inzichten
- Arbeidsmarktsituatie in de regio Haaglanden is 'krap'.
- Ruim kwart bedrijven in de regio Haaglanden ervaart personeelstekort.
- Aantal online ontstante vacatures naar recordhoogte.
- Historisch laag aantal faillissementen mede door coronasteun.
- WW-uitkeringen voor alle opleidingsniveaus op een lager niveau dan vóór de coronacrisis.
- Jongeren hard geraakt, maar snel herstel van arbeidsmarktsituatie jongeren. De coronacrisis vergroot de verschillen tussen jongeren op de arbeidsmarkt.
- Aandacht voor kwetsbare groepen blijft belangrijk.
- Om vraag en aanbod optimaal op elkaar te laten aansluiten, ligt er een rol voor werkzoekenden én werkgevers.
- Positieve vooruitzichten 2022.
'Krappe' arbeidsmarktsituatie in Haaglanden
Halverwege 2021 was er sprake van een 'krappe' arbeidsmarkt in de arbeidsmarktregio Haaglanden. De spanningsindicator van het UWV liep in het derde kwartaal van 2021 verder op. Door verdere groei van het aantal vacatures en een aanhoudende daling van het aantal werkzoekenden, zette de trend zich tussen juli en eind september door. De arbeidsmarkt was daardoor in de zomermaanden krapper dan ooit eerder gemeten in de regio Haaglanden. Met een score van 3,56 bereikte de indicator net niet het niveau van 'zeer krap'. De krapte op de arbeidsmarkt is voor opleidingsniveaus voelbaar.
De krapte op de arbeidsmarkt en de daarmee gepaard gaande personeelstekorten doen zich voor in een breed spectrum van beroepen. Onderstaande visual laat zien dat de spanningsindicator in het derde kwartaal van 2021 voor vijf van de elf beroepsklassen 'zeer krap' aangeeft. Voor vijf van de overige zeven beroepsklassen geeft de indicator 'krap' aan. Alleen agrarische en creatieve en taalkundige beroepen kennen een 'gemiddelde' arbeidsmarktsituatie.
Ruim kwart bedrijven ervaart personeelstekort
Aan het begin van het vierde kwartaal van 2021 ervaart ruim een kwart van de bedrijven in Haaglanden door een tekort aan arbeidskrachten belemmeringen bij het uitoefenen van de bedrijfsactiviteiten. Hiervan wordt aan het begin van dit derde kwartaal het meeste melding gemaakt door ondernemers in de sectoren industrie (37,7%), verhuur en overige zakelijke diensten (34,3%), specialistische zakelijke diensten (31,8%) en informatie en communicatie (31,7%). Het aandeel bedrijven met een personeelstekort ligt hoger dan aan het begin van het vierde kwartaal van 2019.
Uit onderzoek van RaboResearch (december 2021) blijkt dat op dit moment arbeidsmarktkrapte naast veranderende wet- en regelgeving vanuit de overheid de belangrijkste uitdaging vormt voor Nederlandse bedrijven. In alle sectoren kwalificeert meer dan 50% van de bedrijven arbeidsmarktkrapte als grote of zeer grote uitdaging.
Aantal online ontstane vacatures naar recordhoogte
In de arbeidsmarktregio Haaglanden is het aantal online ontstane vacatures in 2021 sterk gestegen. Er ontstanden 87 duizend online vacatures ontstaan, 24 duizend meer dan in 2020 (52%), toen het aantal nieuwe online vacatures met 9% daalde. Het aantal vacatures voor hoger opgeleiden nam in 2020 overigens iets minder sterk af (-4%). In 2021 is er juist bij de vacatures op mbo-niveau sprake van een relatief sterke toename, respectievelijk 66% mbo-niveau 1 -2 en 60% mbo-niveau 3-4.
De sterke toename van het aantal vacatures kent verschillende oorzaken. Ten eerste zijn er sectoren die tijdens de lockdown personeel zijn kwijtgeraakt en nu nieuwe medewerkers moeten werven. Ten tweede zijn er sectoren die door de crisis juist extra activiteiten konden ontplooien en daarvoor extra personeel nodig hebben. Ten derde is in een aantal gevallen de binding met het eigen bedrijf of de eigen instelling minder sterk geworden door het thuiswerken. Ten vierde zijn er helaas werkenden overleden, kampen anderen met de gevolgen van long covid en was er voor sommigen door covid geen werk meer. Zij gingen in een andere sector werken of stopten eerder met werken. En tot slot moet er dit jaar voor het eerst een heel jaar AOW-gerechtigden worden vervangen. Dit alles leidt tot meer baanmobiliteit, waardoor de dynamiek op de arbeidsmarkt nog verder toeneemt, omdat iemand die een andere functie vindt, zelf ook weer moet worden vervangen, waardoor mogelijk die vervanger ook weer een vacature achterlaat, et cetera.
Historisch laag aantal faillissementen mede door coronasteun
Ondanks de coronacrisis en de verschillende lockdowns zijn er sinds 2009 (start van de tijdreeks) nog nooit zo weinig bedrijven failliet gegaan als in 2021. Er werden 93 bedrijven failliet verklaard in de arbeidsmarktregio Haaglanden, tegen 137 in 2019, wat al bijzonder weinig was. Tussen 2015 en 2019 gingen er in de arbeidsmarktregio Haaglanden gemiddeld 197 bedrijven failliet per jaar.
Al sinds het begin van de coronacrisis wordt er onder meer door werknemersorganisaties gewaarschuwd voor een dreigende golf van faillisementen, maar vooralsnog blijft deze uit. De steun van de overheid houdt veel bedrijven op de been. Zo konden bedrijven het betalen van hun belasting uitstellen, al moeten ze de komende jaren alsnog gaan betalen. Daarnaast kregen bedrijven in 2020 en 2021 steun voor het betalen van de salarissen en de vaste lasten.
Minder WW-uitkeringen dan voor de coronacrisis
Het aantal lopende WW-uitkeringen ligt in de arbeidsmarktregio Haaglanden in december 2021 lager dan in december 2019. Aan het eind van 2021 verstrekte UWV 8.845 WW-uitkeringen, 1.428 minder dan in december 2019, een afname van bijna 14%. Mede onder invloed van seizoenseffecten en coronamaatregelen deed zich in december 2021 wel weer een lichte stijging voor in het aantal WW-uitkeringen in de regio Haaglanden.
In de ontwikkeling van het aantal WW-uitkeringen is het effect van de coronamaatregelen van de overheid duidelijk terug te zien. In de maand mei 2020 kende het aantal WW-uitkeringen in Haaglanden met 14.198 uitkeringen zijn hoogste punt, in januari 2021 deed zich een tweede piek voor met 13.543 uitkeringen. De trend in de ontwikkeling van het aantal WW-uitkeringen is voor alle opleidingsniveaus ongeveer gelijk. In december 2021 lag het aantal WW-uitkeringen voor alle opleidingsniveaus lager dan aan het eind van 2019.
Jongeren harder geraakt, maar sneller herstel
In tijden van crisis worden jongeren over het algemeen harder geraakt en komen zij sneller zonder werk te zitten. Veel jongeren hebben een flexibel contract, waardoor zij in tijden van economische neergang meestal als eersten hun baan verliezen. Als het economisch beter gaat, worden zij dan ook weer als eersten aangenomen, vaak wederom op een flexibel contract. In het begin van de coronacrisis steeg ook nu het aantal nieuwe WW-uitkeringen van jongeren (tot 27 jaar) in de regio Haaglanden fors. Tussen februari en mei 2020 ging het om een stijging van 151%. Aan het eind van 2021 verstrekte UWV 710 WW-uitkeringen aan jongeren in Haaglanden. Dat waren er 125 minder dan in december 2019, een afname van bijna 15%.
Uit onderzoek van SEO en het Verwey Jonker Instituut blijkt dat de gemiddelde baankansen van jongeren die in 2020 tijdens de coronapandemie de arbeidsmarkt opkwamen inmiddels hersteld zijn tot boven het niveau van vóór de pandemie. In deze periode is de ongelijkheid in baankansen tussen de verschillende opleidingsniveaus wel groter geworden. Wie afstudeert aan de universiteit of het hbo had al een relatief goede kans op een baan, en die kansen zijn alleen maar toegenomen. Voor jongeren met een beroepsopleiding (mbo) geldt het tegenovergestelde. Zij hadden al een kleinere kans op werk en die is verder afgenomen, al verschilt dat sterk per studierichting.
Aandacht voor kwetsbare groepen blijft belangrijk
Gezien de krapte op de arbeidsmarkt is het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen deelnemen aan het arbeidsproces ook al zijn ze daar (nog) niet in geslaagd. In augustus 2021 waren er in de regio Haaglanden 32.532 duizend geregistreerde werkzoekenden zonder dienstverband met een bijstandsuitkering. Dit aantal ligt nog boven het niveau van vóór de coronacrisis.
Een andere kwetsbare groep op de arbeidsmarkt zijn NEETs. NEETs zijn jongeren (15 tot 27 jaar) die geen opleiding volgen en ook niet werken. De internationale term voor deze groep jongeren is "Not in Employment, Education or Training". In de regio Haaglanden is 6% van de 15- tot 27- jarigen NEET. Hoewel dit percentage de afgelopen jaren is afgenomen, blijft het belangrijk om aandacht te besteden aan deze categorie.
Hetzelfde geldt voor de voortijdig schoolverlaters (vsv). In het schooljaar 2019/2020 zijn er in de regio Haaglanden 1.138 nieuwe vsv'ers bij gekomen (2,1% van het aantal onderwijsdeelnemers die aan het begin van het schooljaar ingeschreven staan). Het grootste deel van de vsv'ers valt uit op mbo-niveau (922 vsv'ers) en slechts 216 vsv'ers op vo-niveau.
Positieve Vooruitzichten 2022, geen talent onbenut
Ondernemers in de regio Haaglanden zijn aan het begin van het vierde kwartaal van 2021 positiever over het economische klimaat in de komende maanden dan een kwartaal eerder. Er waren meer ondernemers die verwachtten dat het economisch klimaat gaat verbeteren, dan ondernemers die aangaven te verwachten dat het gaat verslechteren.
Hoewel ramingen vanwege onzekerheden rond het verloop van de coronapandemie lastig zijn, laten de prognoses van het CPB, DNB en de Rabobank een positieve economische ontwikkeling zien. Zowel het CPB als de Nederlandse Bank verwachten voor 2022 een groei van het BBP van 3,5%; de Rabobank is met een groei van 2,9% wat negatiever; tegen de achtergrond van de strengere coronamaatregelen en een hoger dan verwachte inflatie. Voor 2023 zijn DNB en Rabobank met een verwachte groei van 1,7% iets positiever dan het CPB met 1,5%. Het CPB verwachtte in de MEV 2022 een stijging naar gemiddeld 330.000 werklozen in 2022, 3,5% van de beroepsbevolking. De meest recente cijfers doen echter vermoeden dat dit percentage wel eens dichter bij de 3% zou kunnen uitkomen.
Voor overheden en bedrijfsleven houdt de lagere stijging van de werkloosheid lagere uitkeringslasten in. Maar het betekent ook dat het aanbod op de arbeidsmarkt beperkt blijft; 3% wordt doorgaans gezien als de frictiewerkloosheid. Dat houdt in dat er buiten de nieuwe afgestudeerden en mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt eigenlijk alleen maar mensen werkloos zijn die van de ene naar de andere baan of van school naar een baan gaan. Om vraag en aanbod optimaal op elkaar te laten aansluiten, ligt er een rol voor werkzoekenden én werkgevers.
